ΟΙ 40 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑΣ

ΟΙ 40 ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΣΕΒΑΣΤΕΙΑΣ

Οι 40 μάρτυρες, που μαρτύρησαν στην Σεβάστεια της Αρμενίας το 320, είναι από τους τελευταίους μάρτυρες των διωγμών των Ρωμαίων αυτοκρατόρων εναντίον της Εκκλησίας. Το μαρτύριο τους είναι, θα λέγαμε, το κύκνειο άσμα των μαρτύρων των διωγμών της πρώτης Εκκλησίας. Ας το απολαύσουμε λοιπόν πνευματικά, βάσει των ομιλιών που αφιέρωσαν σ' αυτό ο Μ. Βασίλειος και ο Γρηγόριος Νύσσης

Α΄. Μακαρισμός των μαρτύρων.

Ας χαρούμε για τη μεγάλη αυτή ομάδα των μαρτύρων και ας μακαρίσουμε τους μαρτυρες αυτούς, λέγει ο Μ. Βασίλειος σε σχετική του ομιλία. Διότι, εάν όταν υπάρχει ένας άγιος χαίρεται και αγάλλεται η Εκκλησία, πόσο μάλλον πρέπει ν’ αγάλλεται και να χαίρει, όταν υπάρχει ολόκληρη ομάδα 40 μαρτύρων. Εάν εκεί, όπου είναι δύο ή τρεις συγκεντρωμένοι στο όνομα του Κυρίου, είναι ο Κύριος μαζί τους (Ματθ. 18,20), πόσο μάλλον είναι όταν είναι 40 ολόκληροι μάρτυρες. Και εάν ισχύει δέηση ενός δικαίου ενεργουμένη (Ιακ. 5,16), πόσο μάλλον ισχύει και έχει δύναμη και αποτέλεσμα η δέηση 40 αγίων.

Είναι όμως ανάγκη να μακαρίζουμε τους μάρτυρες και για λόγους παιδαγωγικούς. Όταν τους υμνούμε και τους δοξάζουμε και τους μακαρίζουμε, τότε παρουσιάζουμε στο λαό του Θεού ινδάλματα, πρότυπα, τα οποία εμπνέουν και εμψυχώνουν τους χριστιανούς να ζήσουν το ευαγγέλιο –ασχέτως του πόσο σκληρό και μαρτυρικό είναι αυτό– και τους παροτρύνουν και τους ενθουσιάζουν να τους μιμηθούν και να φθάσουν στο ύψος της αγιότητάς τους. Ο μακαρισμός των αγίων ουσιαστικά είναι προτροπή προς αρετή. Είναι βίωση του μαρτυρίου τους και συμμετοχή στον αγώνα τους. Αυτός που μακαρίζει τον μάρτυρα, λέγει πάλι ο Μ. Βασίλειος, καθίσταται «μάρτυς τη προαιρέσει» και κερδίζει τον ίδιο μισθό με αυτούς, χωρίς να υποστεί τα μαρτύριά τους!!!

Επίσης και ο Χριστός λέγει στους αποστόλους κάτι ανάλογο· «Ο δεχόμενος υμάς εμέ δέχεται, και ο εμέ δεχόμενος δέχεται τον αποστείλαντά με». Το να δεχθώ και να περιποιηθώ τους αποστόλους δεν είναι κάτι που αφορά αυτούς και είναι προς όφελός τους μόνο, αλλά αναφέρεται η συμπεριφορά μου εις τον ίδιον τον Χριστόν. Συνεπώς η αμοιβή μου ή η τιμωρία μου θα είναι ανάλογη.

Και συνεχίζει ο Χριστός· «Ο δεχόμενος προφήτην εις όνομα προφήτου μισθόν προφήτου λήψεται, και ο δεχόμενος δίκαιον εις όνομα δικαίου μισθόν δικαίου λήψεται. Και ος εάν ποτίση ένα των μικρών τούτων ποτήριον ψυχρού μόνον εις όνομα μαθητού, αμήν λέγω υμίν ου μη απολέση τον μισθόν αυτού (Ματθ. 10,41-42)». Δηλαδή και απλά υποδεχόμενος προφήτη ή δίκαιο και η αμοιβή μου θα είναι ανάλογη και σπουδαία. Διότι θα πάρω μισθό προφήτου και δικαίου, απλώς και μόνο στηρίζοντάς τους σε κάποια ή κάποιες στιγμές που θα με χρειαστούν. Ακόμη και ένα ποτήρι ψυχρού ύδατος να προσφέρω, δεν πρόκειται να χάσω το μισθό μου.

Για να καταλάβουμε αυτά που λέγουν ο Μ. Βασίλειος και ο Χριστός μας θετικά, αρκεί να σκεφθούμε αυτό που λέγει ο Χριστός μας στην επί του όρους ομιλία του αρνητικά, ότι «αυτός που βλέπει γυναίκα επίμονα, με σκοπό να την επιθυμήσει σεξουαλικά, ήδη έχει μοιχεύσει μέσα στην καρδιά του» (Ματθ. 5,28) και φυσικά ως μοιχός θα κριθεί από τον Κύριον, ασχέτως που δεν απόλαυσε και την σωματική ηδονή της αμαρτίας. Μοιχεία συνεπώς δεν είναι μόνο η σεξουαλική συμπλοκή των σωμάτων και η σαρκική ένωση, αλλά και η επιθυμία που καλλιεργείται και αναζωπυρώνει, με απώτερο σκοπό να φουντώσει και να οδηγήσει και στην πράξη. Γι’ αυτό ο Μ. Βασίλειος λέγει «και γυναίκα δεν γνωρίζω και παρθένος δεν είμαι», γιατί ακριβώς θεωρεί, επι το αυστηρότερο και αγιώτερο, και ένα λογισμό και μία φευγαλέα επιθυμία ως πράξη και ενέργεια. Αυτό λοιπόν που ισχύει για την αμαρτία ισχύει και για την αρετή.

Επίσης στη κατανόηση των όσων αναφέραμε μας βοηθεί και ο 49ος ψαλμός (χωρία 16-20). «Είπε ο Θεός στον αμαρτωλό? γιατί εσύ μιλάς για τα δικαιώματά μου και βάζεις τη διαθήκη μου στο στόμα σου. Συ μίσησες την παιδεία μου και περιφρόνησες τα λόγια μου. Εάν έβλεπες κάποιον κλέφτη συνέτρεχες μαζί του και συνταυτιζόσουν με τον μοιχό. Το στόμα σου ασχολήθηκε κατά κόρο με την κακία και η γλώσσα σου μίλαγε έντεχνα για δόλιους σκοπούς. Καθόσουν και μιλούσες άσχημα για τον αδελφό σου και έβαζες με τον τρόπο σου σκάνδαλο στον υιό της μητέρας σου». Αν παρατηρήσουμε, ο αμαρτωλός, που ελέγχει εδώ ο Θεός, κινείται στο πλαίσιο της αμαρτωλής ιδεολογίας και προπαγάνδας. Ενώ κάποιες φορές επίσημα και για λόγους ιδιοτελείς φαίνεται ότι εκπροσωπεί το Θεό, ουσιαστικά μισεί την παιδεία του Θεού και περιφρονεί τα λόγια του, συνταυτίζεται με τους αμαρτωλούς και τους στηρίζει ψυχολογικά, μιλά και διαφημίζει και προπαγανδίζει για το κακό, κατηγορεί και βάζει τρικλοποδιά στον αδελφό του. Αυτόν τον αμαρτωλό τον σιχαίνεται και τον αποστρέφεται μετά βδελυγμίας ο Θεός, αν και κινείται στο χώρο της θεωρίας κυρίως και όχι της πράξεως.

Το πόσο σημαντικό είναι το να συμμετέχεις σε κάτι ψυχικά, φαίνεται και σ?αυτό που λέγει ο ευαγγελιστής Ιωάννης· «ει τις έρχεται προς υμάς και ταύτην την διδαχήν ου φέρει, μη λαμβάνετε αυτόν εις την οικίαν, και χαίρειν αυτώ μη λέγετε· ο γαρ λέγων αυτώ χαίρειν κοινωνεί τοις έργοις αυτού τοις πονηροίς» (B?Ιω. 10). Δεν σημαίνει αυτή η διαγωγή ότι δεν τον αγαπάμε, αλλά ότι δεν συμμετέχουμε στο αιρετικό και ψυχοφθόρο έργο του. Δεν τον ενισχύουμε να κάνει τη σατανική προπαγάνδα. Διαφορετικά υποδεχόμενοι αυτόν, υποδεχόμαστε τον διάβολο.

Ο αείμνηστος π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος είχε απαγορεύσει σε κάποιον να γίνει ιερεύς, γιατί, ως λαϊκός κι ενώ δεν είχε στενή σχέση τότε με την Εκκλησία, είχε συνοδεύσει ένα συγγενικό του πρόσωπο, να κάνει έκτρωση. Αυτό το θεώρησε ο αείμνηστος Γέροντας ως συμμετοχή σε φόνο, αφού όχι μόνο δεν εξέφρασε κάποια αντίρρηση και δεν προσπάθησε να την αποτρέψει από το αμαρτωλό διάβημά της, αλλά και την βοήθησε να το κάνει.

Β΄. Βίος και πολιτεία των 40 μαρτύρων.

Τους ρωτάνε ποιο είναι το γένος τους κι απαντούν το ανθρώπινο. Ποιο είναι το όνομά τους και απαντούν χριστιανός. Δεν δίδουν πληροφορίες για τη κατά σάρκα καταγωγή τους? δεν τους ενδιαφέρει και δεν τη δίδουν σημασία. Το ίδιο συμβαίνει και στα άλλα συναξάρια των αγίων. Αν και έχουν στην επιγραφή «Βίος και πολιτεία του τάδε αγίου», εν τούτοις για τον βίο ελάχιστα πράγματα λέγουν, ενώ ασχολούνται με λεπτομέρεια για την πολιτεία, τον τρόπο δηλαδή που έζησαν και αγίασαν. Αυτός είναι που μας καθιερώνει ενώπιον του Θεού και όχι η καταγωγή, η εθνικότητα, η μόρφωση, τα τάλαντα και τα ταλέντα που έχουμε.

Γ΄. Όπλα διωκτών «τα θέλγητρα και τα φόβητρα».

Λέγει ο Μ. Βασίλειος ότι ο διάβολος και οι οπαδοί του χρησιμοποιούν στον αγώνα τους κατά των πιστών δύο μεγάλα όπλα? τα θέλγητρα και τα φόβητρα. Εμείς στην εξιστόρηση της πολιτείας των μαρτύρων δίνουμε μεγάλη σημασία στα φόβητρα. Στους βασανισμούς, στα μαρτύρια, στους διωγμούς. Οι πατέρες όμως μιλούν και για το μαρτύριο των ηδονών, για το φοβερό κίνδυνο να υποκύψουμε στα χάδια του διαβόλου, να δελεασθούμε από τα πριμ και τα μπόνους που δίδει, για ν’ απολαύσουμε τη ζωή της αμαρτίας. Αυτά είναι ο χειρότερος και ο πρώτος διωγμός. Ένας διωγμός ύπουλος που δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως.

Ο Αδάμ και η Εύα δεν χωρίστηκαν από το Θεό, γιατί υπέκυψαν σε κάποιο διωγμό και μαρτύριο, αλλά γιατί υπέκυψαν στο δελεασμό του διαβόλου. Στην επιθυμία να γνωρίσουν τη γεύση του απαγορευμένου καρπού. Στην επιθυμία να μη έχουν και την ελάχιστη άσκηση. Ο Γρηγόριος Νύσσης, σε πανηγυρική ομιλία του στους 40 μάρτυρες, τους εξυμνεί ότι ανεδείχθησαν ανώτεροι από τον Αδάμ και την Εύα. Εκείνοι νικήθηκαν και ρίξανε την ανθρώπινη φύση στη δουλεία του διαβόλου, της αμαρτίας και του θανάτου, μόνο και μόνο για τη γεύση ενός καρπού. Οι 40 δεν υπέκυψαν στα τόσα δώρα που τους έκανε ο διάβολος, μέσω των συνεργατών του. Χάσανε συγγενείς, φίλους, τις ομορφιές της ζωής. Έτσι μπήκαν στον παράδεισο, αχρήστεψαν το θάνατο, ανέστησαν την ανθρώπινη φύση. Στους δελεασμούς των τυράννων απαντούσαν? «Μισούμε τη δωρεά που προξενεί ζημιά. Δεν δεχόμαστε την τιμή που είναι μητέρα ατιμίας. Αδιαφορούμε για τον επίγειο βασιλιά? ζητούμε τον επουράνιο. Μια δόξα λαχταρούμε? του ουρανού. Ένα φόβο φοβόμαστε? τον της κολάσεως» (Μ. Βασίλειος).

Πρέπει να τονίσουμε ότι ενώ τα φόβητρα δεν είναι σε κάθε εποχή της εντάσεως και της αγριότητας της εποχής των μεγάλων διωγμών, που τυράννησαν και καταταλαιπώρησαν την Εκκλησία, τα θέλγητρα όμως είναι πάντοτε παρόντα, ελκυστικά και επικίνδυνα για τους πιστούς.

Δ΄. Τα καλλιστεία της Εκκλησίας.

Αλλά και τα φόβητρα αντιμετώπισαν άφοβα οι 40 μάρτυρες. Οι διώκτες τους βρήκανε πρωτότυπο και φοβερό μαρτύριο. Στην περιοχή ο χειμώνας ήταν φοβερός. Το κρύο τόσο, που παγώνανε ποτάμια και καταρράκτες ακόμη. Ο πάγος σταματούσε ακόμη και την κίνηση. Λέγει ο Γρηγόριος Νύσσης ότι, όταν θέλανε να τον κόψουνε, για να πάρουνε νερό, τον κόβανε με φωτιά? όπως το χαλκό και το σίδερο. Τους γυμνώσανε λοιπόν και τους αφήσανε γυμνούς όλη τη νύχτα ν’ αργοπεθαίνουν.

Και η Εκκλησία βλέπετε έχει τα καλλιστεία της. Και οι άγιοι για να συμμετάσχουν σ’ αυτά, γυμνώνονται (απόλυτα ή σχετικά)· είτε εξ ανάγκης, είτε βιαίως, είτε κατόπιν εντολής του Θεού.

Ο πάγκαλος Ιωσήφ έμεινε γυμνός, όταν η κυρία του, του τράβηξε τον χιτώνα του για να τον δελεάσει να κοιμηθεί μαζί της. Και κείνος έφυγε γυμνός, αλλά ελεύθερος από την αμαρτωλή επιθυμία (Γεν. 39,12). Ο Αδάμ και η Εύα ντραπήκανε για τη γυμνότητά τους μετά την πτώση τους. Ο Ιωσήφ χάρηκε και γέμισε ικανοποίηση και αθώα περηφάνεια, που έμεινε γυμνός. Η Εκκλησία μας την Μ. Δευτέρα ψάλλει·  «Δευτέραν Εύαν την Αιγυπτίαν, ευρών ο δράκων, δια ρημάτων, έσπευδε κολακείαις, υποσκελίσαι τον Ιωσήφ· αλλ’ αυτός καταλιπών τον χιτώνα, έφυγε την αμαρτίαν, και γυμνός ουκ ησχύνετο, ως ο πρωτόπλαστος, προ της παρακοής· αυτού ταις ικεσίαις Χριστέ, ελέησον ημάς».

Ο Ησαΐας, γυμνός και ανυπόδητος επί τρία χρόνια (20ο κεφ.), κατ’ εντολή του Θεού, κήρυττε στους Ισραηλίτες. Μαζεύτηκαν έτσι οι διεφθαρμένοι Ισραηλίτες, να κάνουν χάζι, και έτσι βρήκε την ευκαιρία ο προφήτης να τους κηρύξει τα δέοντα. Ότι δηλαδή οι Αιγύπτιοι,  που τους θαυμάζαν για τη δύναμή τους και προσπαθούσαν να τους έχουν συμμάχους, θα νικηθούν από τους Ασσυρίους και θα οδηγηθούν στην αιχμαλωσία γυμνοί και ανυπόδητοι.

Η Μαρία η Αιγυπτία έμεινε κι αυτή γυμνή, όταν τα ρούχα της φθαρήκανε από τη μακρόχρονη άσκηση. Κι έτσι τη ζωγραφίζουν οι αγιογράφοι μας. Μόνο που το γυμνό κορμί της δεν ερεθίζει, δε διεγείρει τη σεξουαλική ορμή, αλλά εμπνέει και εμψυχώνει τους πιστούς να την ακολουθήσουνε στη μετάνοια, στη νήψη, στην άσκηση, στην κατά Θεό αφιέρωση.

Ο Κύριός μας γυμνός κι αυτός ανέβηκε στο σταυρό, άσχετα αν εμείς –σεβόμενοι το πρόσωπό του– τον απεικονίζουμε με κάποιο ρούχο στα άγια μέλη του. Στο συναξάρι του όρθρου της Μεγάλης Παρασκευής διαβάζουμε· «Ζων ει Θεός συ, και νεκρωθείς εν ξύλω, ώ νεκρέ γυμνέ, και Θεού ζώντος Λόγε». Στη σταύρωσή του θυμόμαστε τα πάθη του και τους ποικίλους εξευτελισμούς του· δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε και τη γύμνωση την οποία υπέστη, για να ντύσει τους απογόνους του Αδάμ με το άκτιστο φως του· το φως το οποίο σκέπαζε τους πρωτοπλάστους πριν τη πτώση τους. «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε Χριστόν ενεδύσασθε» ψάλλει η Εκκλησία μας τις μεγάλες γιορτές και κατά την διάρκεια της τελέσεως του μυστηρίου του βαπτίσματος.

Γυμνοί θα είμαστε και εμείς στην αιώνια ζωή. Γυμνοί αλλά ντυμένοι με το άκτιστο φως του Χριστού, που θα φωτίζει αντί του ηλίου την άνω Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21,23).

Ε΄. Να σωθούμε όλοι. 

Οι 40 μάρτυρες πόθο και αγωνία είχαν να σωθούν και να νικήσουν όλοι μαζί. Ενίσχυαν ο ένας τον άλλο λέγοντας? «Δριμύς ο χειμών γλυκύς ο παράδεισος. Αλγεινή η πήξις, αλλ’ ηδεία η ανάπαυσις. Ας περιμένουμε λίγο και ο κόλπος του Αβραάμ θα μας περιθάλψει. Μια νύχτα θα μας οδηγήσει στην αιωνιότητα. Πόσοι στρατιώτες έπεσαν για τον επίγειο βασιλέα; Πόσοι κακούργοι θανατώθηκαν για τις αδικίες τους; Ας θυσιαστούμε κι εμείς για τον επουράνιο και για τη δικαιοσύνη.  40 μπήκαμε, 40 να βγούμε». Είχαν ομαδικό γύμνασμα, ομαδική συνείδηση, θέλανε και ομαδική σωτηρία.

Είμαστε ένα σώμα? το σώμα της Εκκλησίας. Πόσοι το ζούμε αυτό; Πόσοι το νοιώθουμε; Πόσοι από εμάς επιθυμούμε και αγωνιζόμαστε όχι απλώς για μια ατομική σωτηρία αλλά για την πρόοδο και την προκοπή του σώματος της Εκκλησίας. Πόσοι από εμάς έχουμε συνειδητοποιήσει ότι η ατομική άσκηση και απομόνωση είναι αίρεση; Όταν ο ίδιος ο Θεός συνιστά ο χριστιανός ή η χριστιανή σύζυγος να μη χωρίσει τον άπιστο ή την άπιστη σύζυγο, μήπως και μπορέσει να τον (–την) σώσει (Α΄Κορ. 7,16), τι πρέπει να κάνουμε εμείς που είμαστε όλοι πιστοί;

Στο τέλος βρέθηκε ένας λιποτάκτης. Ο καρδιογνώστης Κύριος γνωρίζει, γιατί και πως έφθασε σ’ αυτό το κατάντημα. Πάντως ένας δήμιος, που είδε τους αγγέλους να φέρνουν 40 στεφάνια και το ένα να μένει αδιάθετο, έτρεξε φωνάζοντας ‘είμαι Χριστιανός’ και έτσι συμπληρώθηκε και πάλι ο αριθμός 40, ικανοποιώντας τον πόθο των μαρτύρων να σωθούν στο σύνολό τους. «Έφυγε ο Ιούδας και ήρθε ο Ματθίας».

ΣΤ΄. Η αξία του μαρτυρίου.

Το πρωί βγάλανε τους μάρτυρες παγωμένους και ημιθανείς και τους βάλανε σε αμάξι, γιατί δεν μπορούσαν να περπατήσουν, να τους πάνε να τους κάψουν. Ένας παράπεσε και τον αφήσανε έξω από το αμάξι. Και η μητέρα του, που παρακολουθούσε τη σκηνή, πήγε και τον βοήθησε να πάει στο μέρος της φωτιάς, για ν’ αποτελειώσει το μαρτύριο! Φέρθηκε όπως η μητέρα των Μακκαβαίων στην Παλαιά Διαθήκη, που εμψύχωσε και παρότρυνε τα επτά παιδιά της να μαρτυρήσουν. Εδώ φαίνεται πόσο μεγάλη αξία και τιμή αποδίδανε οι πιστοί της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης στο μαρτύριο. Το θεωρούσανε το κατ’ εξοχή χάρισμα και το μεγαλύτερο αξίωμα που μπορούσε να επιθυμήσει κανείς. Το ψαλμικό «Διήλθομεν δια πυρός και ύδατος και εξήγαγες ημάς εις αναψυχήν» έχει απόλυτη εφαρμογή και στην περίπτωση των 40 μαρτύρων.

Τα λείψανά τους τα ρίξανε στον ποταμό, για να μη τα πάρουν οι χριστιανοί. Και έτσι πέτυχαν ν’ αγιαστεί όλη η φύση. Ό,τι ενέργεια κι αν κάνει ο διάβολος, εν τέλει την Εκκλησία δοξάζει και ωφελεί.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ

www.pmeletios.com