Αγίες γυναίκες στα βασιλικά ανάκτορα...............

Αναστασία Κυνηγοπούλου

Από το παρελθόν έχει επικρατήσει η άποψη ότι ο χώρος των βασιλικών ανακτόρων και της αυλής ήταν ένας χώρος γεμάτος πλούτο και πολυτέλεια αλλά και γεμάτος δολο­πλοκίες, ίντριγκες και μηχανορρα­φίες. Ακόμη πιστευόταν από πολ­λούς ότι οι περισσότερες γυναίκες του παλατιού, είτε ήσαν αυτοκρά­τειρες, είτε ήσαν πριγκίπισσες ή αυγούστες, ήσαν πλάσματα μα­ταιόδοξα, βυθισμένα μέσα στη με­γαλομανία και στον πλούτο τους. Κύρια απασχόληση τους δεν ήταν παρά μόνο ο σχεδιασμός συκο­φαντιών, φόνων, εγκλημάτων και άλλων δολοπλοκιών με τις οποίες θα στήριζαν τα μεγαλεπήβολα σχέ­δια και προγράμματα τους.

Η ιστορική αντιμετώπιση μιας τόσο ακραίας και μονόπλευρης άποψης κρίθηκε αναγκαία. Όπως αναγκαία κρίθηκε και μία πιο σφαιρική και αντικειμενική πα­ρουσίαση του παλατιού και των ανθρώπων που εγκαταβίωναν μέ­σα σ’ αυτό.

Πλησιάζοντας κάποιος μέσα από τα κείμενα και τις πηγές τα βασιλικά ανάκτορα συναντά αν­θρώπους που όχι μόνο δεν παρα­σύρθηκαν από την τρυφή και τη ζάλη της κοσμικής εξουσίας αλλά, απεναντίας και προς μεγάλη έκπλη­ξη όλων, είχαν να παρουσιάσουν μια ζωή γεμάτη από τον ένθεο λό­γο και σύμφωνη με τις επιταγές του Ευαγγελίου του Χρίστου μας.

Παρατηρείται μια σειρά αυτο­κρατόρων που ο ένας διαδέχεται τον άλλον όχι μόνο στην εξουσία αλλά και στα έργα αγάπης. Ο ανταγωνισμός αλλά και ο συναγωνισμός στα έργα φιλανθρωπίας και προσφοράς προς το συνάν­θρωπο ήταν μεγάλος. Με πρώτο το Μεγάλο Κωνσταντίνο, ο οποίος αναγνωρίζει τη δύναμη της έμπρα­κτης αγάπης και την κάνει ένα από τα κυριώτερα όπλα στη δια­κυβέρνησή του, παρουσιάζοντας συγχρόνως ένα τεράστιο έργο φιλανθρωπίας. Αλλά και οι διάδο­χοί του δε θα υστερήσουν καθό­λου σε έργα προσφοράς και αγά­πης. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Μέγας Θεοδόσιος, ο Θεοδόσιος Β’ ο Μικρός, ο Μαρκιανός, ο Ζή­νων, ο Αναστάσιος, ο Ιουστινια­νός, ο Ιουστίνος, ο Μαυρίκιος, οι δυναστείες των Ισαύρων, των Μα­κεδόνων, των Κομνηνών, και των Αγγέλων, ο Ιωάννης Βατάτζης που έλαβε μάλιστα και το επώνυ­μο «ελεήμων» και κλείνει αυτός ο κύκλος των φιλάνθρωπων αυτο­κρατόρων με την τελευταία δυ­ναστεία του Βυζαντίου, τη δυνα­στεία των Παλαιολόγων.

Η στάση αυτή της ευσπλαχνίας και της πρόνοιας του βυζαντινού αυτοκράτορα προς τον υπήκοο συνάνθρωπο συνοδευόταν συχνά και από μία προσωπική ζωή έντο­να εμποτισμένη από τη λειτουρ­γική ζωή της Εκκλησίας. Οι πρώ­τοι χριστιανοί αυτοκράτορες μά­λιστα, δίδασκαν σαν ιεροκήρυκες και στέκονταν και κοινωνούσαν εντός του ιερού βήματος μαζί με τους ιερείς. Κάποιοι από αυτούς ασχολήθηκαν και με τη Θεολογία και αναδείχθηκαν ως εκκλησια­στικοί συγγραφείς, ποιητές και υμνογράφοι της εκκλησίας. Μέ­σα στην Ορθόδοξη λατρεία έχουν ενσωματωθεί οι ύμνοι τεσσάρων βυζαντινών αυτοκρατόρων: Του Ιουστινιανού, του Λέοντος Στ’ του Σοφού, του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και του Θεό­δωρου Λάσκαρη.

Τα βασιλικά ανάκτορα εργά­ζονταν καθημερινά, σταθερά και άοκνα, για την ανακούφιση και την παραμυθία της χήρας, του ορφανού, του φτωχού και κάθε πονε­μένου και ταλαιπωρημένου ανθρώ­που. Η κρατική μέριμνα δεν ήταν τυποποιημένη και άψυχη, δεν γινόταν μόνο με τους νόμους. Πα­ραδείγματα, όπως του Ρωμανού Λεκαπηνού, ο οποίος συνέτρωγε καθημερινά με τους φτωχούς, και του Πορφυρογέννητου, ο οποίος περιποιόταν ιδιοχείρως τις πλη­γές των λεπρών, δείχνουν ένα υψη­λό επίπεδο πνευματικής καλλιέρ­γειας και πολιτισμού.

Από τα παραπάνω γίνεται φα­νερό ότι πολλοί από τους εστεμ­μένους βασιλείς, μέσα από τα ανά­κτορα, λάτρεψαν το Χριστό όπως τον λάτρεψαν και οι ταπεινοί ασκη­τές, μέσα από τα κελλιά τους. Δεί­γμα και αυτό της σύζευξης πίστης και βασιλικών ανακτόρων.

Ρόλο αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση αυτού του κλί­ματος στα ανάκτορα, του διαπο­τισμένου από τις ευαγγελικές αρχές, έπαιξαν και οι γυναίκες των ανα­κτόρων, οι βασίλισσες και οι πρι­γκίπισσες. Πολλές από αυτές πρό­σφεραν με ιδιαίτερο ζήλο τις υπη­ρεσίες τους στο συνάνθρωπο και μείνανε στην ιστορία ως μεγάλες κοινωνικές εργάτιδες, γιατί σχεδόν ανάλωσαν τη ζωή τους για την ανέγερση ενός μεγάλου αριθ­μού ευαγών ιδρυμάτων: Νοσοκο­μείων, ξενώνων, γηροκομείων, ορφανοτροφείων, πτωχοκομείων κ.ά. Λαμπρό είναι το παράδειγμα της αγίας Ελένης, της μητέρας του Μεγάλου Κωνσταντίνου, της μεγάλης αυτής βασίλισσας που το έργο της κοσμεί για αιώνες τώρα τα θεοβάδιστα μέρη των Αγίων Τόπων. Στα χνάρια της αγίας Ελέ­νης θα βαδίσουν και οι επόμενες βασίλισσες, που το πέρασμά τους στο διάβα των αιώνων θα σφρα­γιστεί από μεγάλα έργα προσφοράς και αγάπης. Είναι οι βασίλισσες εκείνες που εργάστηκαν ως καλοί οικονόμοι του πλούτου που τους ενεπιστεύθη ο Κύριος και αναλώθηκαν στην προσπάθεια της έμπρακτης τήρησης της εντολής Του «Αγαπάτε Αλλήλους». Πρό­κειται για την Πλακίλλα, τη σύ­ζυγο του Μεγάλου Θεοδοσίου, την Ευδοκία, τη σύζυγο του Θε­οδοσίου, την Ευδοκία, τη σύζυγο του Θεοδοσίου Β’ του Μικρού, τη Μαρκιανή και τη Θεοδώρα που και οι δύο υπήρξαν σύζυγοι, πρώ­τη και δεύτερη αντίστοιχα του αυτοκράτορα Ιουστίνου του Β’. Τέλος τον κύκλο αυτών των βα­σιλισσών, που είχαν ένα τεράστιο και λαμπρό έργο φιλανθρωπίας να επιδείξουν, θα τον κλείσει η Θεοδώρα η Πετραλείφα, σύζυγος του Μιχαήλ Β’ Κομνηνού, Δεσπότη της Ηπείρου. Μέχρι και σήμερα τα επιτεύγματα της μεγάλης αυτής βασίλισσας έχουν κάτι να πουν στον επισκέπτη της Άρτας. Έχουν κάτι να φανερώσουν από το με­γαλείο της αγίας ψυχής της. Ένα μεγαλείο που κοσμήθηκε από τις μεγάλες αρετές της ταπείνωσης, της υπομονής, της εγκαρτέρησης, της πλήρης υποταγής και εμπι­στοσύνης στο θέλημα του Θεού.

Μέσα από τα βασιλικά ανά­κτορα πάλι, θα ξεπροβάλουν και κάποιες άλλες γυναικείες μορφές με φοβερό δυναμισμό και αποφασι­στικότητα, οι οποίες εκμεταλλεύ­ονται στο έπακρο την αυτοκρατορική τους ιδιότητα και μέσα από τη δύναμη της εξουσίας στηρί­ζουν με κάθε τρόπο και με κάθε τίμημα την Εκκλησία. Συγκαλούν συνόδους με τις οποίες προστα­τεύουν την Εκκλησία από τις πλά­νες και τις αιρέσεις, διασφαλίζουν την ενότητα και την ειρήνη στους κόλπους της και προσπαθούν να διατηρήσουν ανόθευτη την διδα­σκαλία της. Η Πουλχερία, η Ειρή­νη η Αθηναία, η Θεοδώρα, η σύ­ζυγος του εικονομάχου αυτοκρά­τορα Θεόφιλου, αγωνίζονται γεν­ναία και αποφασιστικά και κάτω από δύσκολες και αντίξοες συνθή­κες, προκειμένου να διασφαλίσουν την ορθοδοξία της Εκκλησίας.

Μεγάλος και αποφασιστικής σημασίας είναι ο ρόλος που θα παίξουν κάποιες βασίλισσες και πριγκίπισσες στο έργο της ιερα­ποστολής. Από τις στέπες του Βορ­ρά μέχρι τις ερήμους της Αφρικής και από τα Βρετανικά νησιά μέ­χρι την Άπω Ανατολή μεταδί­δεται το Ευαγγέλιο. Πολλές βυ­ζαντινές πριγκίπισσες έρχονται σε γάμο με ξένους ηγεμόνες και μεταφέρουν μαζί τους τον ελλη­νοχριστιανικό πολιτισμό. Η δε βασίλισσα της Ρωσίας Όλγα βα­πτίζεται χριστιανή στην Κωνσταν­τινούπολη και φέρνει μαζί της Έλληνες κληρικούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι κτίζουν εκκλησίες, μοναστήρια και κέντρα γραμμά­των και τεχνών. Έτσι με τον τρό­πο αυτό η αγία βασίλισσα Όλγα συμβάλλει αποφασιστικά στη διά­δοση και εξάπλωση του Χρι­στιανισμού στη Ρωσία.

Παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας για την πίστη στο Χρι­στό από τα πρώτα κιόλας χρόνια του Χριστιανισμού, αποτελούν οι άγιες βασίλισσες, Αλεξάνδρα και Φαυστίνα. Το κήρυγμα του Θεαν­θρώπου απλώθηκε πολύ γρήγο­ρα και έφτασε έως τα ειδωλολα­τρικά ανάκτορα των βασιλέων της εποχής. Ένα κήρυγμα σωτήριο που συγκίνησε και κατέκτησε τις βασίλισσες Αλεξάνδρα και Φαυ­στίνα, συζύγους των μεγάλων διω­κτών του Χριστιανισμού Διοκλητιανού και Μαξεντίου αντίστοι­χα. Αυτές κέρδισαν το φωτοστέ­φανο της αγιότητας με την υπο­μονή, την καρτερία αλλά και την ομολογία της πίστης τους στο Χρι­στό, μπροστά σε συζύγους σκλη­ρούς και άπιστους.

Άλλες πάλι βασίλισσες αψη­φώντας την πολυτέλεια, τη χλιδή και τις ανέσεις που τους πρόσφε­ρε η βασιλική τους ιδιότητα, προτί­μησαν να ζήσουν μια ζωή απλή και ταπεινή. Έτσι συναντάμε κά­ποιες από αυτές όπως την Ειρήνη, σύζυγο του Ιωάννη Β’ Κομνηνού και μετέπειτα Ξένη μονα­χή, τη Θεοδώρα την Πετραλείφα, τη Θεοδώρα, τη σύζυγο του εικονομάχου αυτοκράτο­ρα Θεόφι­λου και τη Θεοφανώ, τη σύζυγο του Λέοντα Στ’ του Σοφού, οι οποίες, αφού έζησαν μία ζωή προ­σφοράς και αγάπης μέ­σα στα ανάκτορα, τις βλέπουμε να βγάζουν στη συνέ­χεια τη βα­σιλική αλουργίδα και να ντύ­νονται το ταπεινό ρά­σο της μο­ναχής, τελειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον επίγειο βίο τους σε κάποιο ταπεινό μοναστήρι δοξάζοντας το Θεό και κατακτώντας την αιωνιότητα.

Πάνω στα ίχνη των αγίων αυτών γυναικών των ανακτόρων πάτη­σαν και οι μικρές τη ηλικία αλλά εξίσου μεγάλες σε γενναιότητα, πίστη και αγιότητα πριγκίπισ­σες. Οι άγι­ες πριγκί­πισσες, οι κόρες των βασιλέων, παρόλη τη βασιλική τους καταγωγή δεν παρασύρ­θηκαν από την τρυφή, τον πλούτο, τη δύναμη και τη μέθη της εξου­σίας αλλά απεναν­τίας, θεω­ρώντας την παροδική και μάταιη, αναζήτη­σαν την ευτυχία και τη γαλήνη της ψυχής τους κοντά στο Θεό. Έτσι κάποιες έγιναν μοναχές όπως η Θεοδοσία, κόρη του αυτοκράτορα της Ρώμης Αδριανού, η Απολιναρία, κόρη ενός άλλου βασιλιά της Ρώμης, του Ανθέμιου, η Σωπάτρα, θυγατέρα του αυτοκρά­τορα Μαυρικίου και η Ανθούσα, η κόρη του εικονομάχου αυτο­κράτορα Κωνσταντίνου του Ε’ του Κοπρωνύμου. Ενώ κάποιες άλλες πέρασαν τη ζωή τους εν πλήρει ευσέβεια και αγάπη προς το Θεό και τον πλησίον, προσφέροντας πλούσιο έργο φιλανθρωπίας όπως η Φεβρωνία, η κόρη του αυτο­κράτορα Ηράκλειου.

Υπήρχαν όμως και αυτές οι πριγκίπισσες που πλήρωσαν πο­λύ ακριβά, με την ίδια τους τη ζωή, την ομολογία της πίστης τους στο Χριστό. Έγιναν μάρτυρες εξαι­τίας της αγάπης τους για το Χρι­στό υπομένοντας, πολλές από αυτές, επώδυνα βασανιστήρια. Η Κέρ­κυρα, κόρη του βασιλίσκου της Κέρκυρας Κερκυλίνου, η Δροσίδα, κόρη του αυτοκράτορα της Ρώμης Τραϊανού, η Αικατερίνη, θυγατέρα του βασιλιά της Αλεξάνδρειας Κώνστα, η Κασδόα, κό­ρη του βασιλιά της Περσίας Σαβωρίου, η Ειρήνη, κόρη του επί­σης Πέρση βασιλιά Λικινίου. Όλες αυτές αναδείχθηκαν μάρτυρες και μεγαλομάρτυρες της Εκκλησίας μας, κερδίζοντας συγχρόνως το λαμπρό φωτοστέφανο της θείας δόξης.

Παράδειγμα φωτεινό στο διά­βα μας, το πέρασμα αυτών των αγίων γυναικών από τη ζωή. Δεν ήταν γυναίκες απλές και συνηθι­σμένες, ήταν βασίλισσες και πρι­γκίπισσες. Γυναίκες με εξουσία και δύναμη και με κάθε δυνατό­τητα να κατακτήσουν τον κόσμο και τη ζωή, που όμως προτίμησαν να αφουγκραστούν το λόγο του Κυρίου «τι γαρ ωφελείται άνθρω­πος εάν τον κόσμον όλον κερδίσει την δε ψυχήν αυτού ζημιωθεί;». Λόγος σωτήριος που άγγιξε την ψυχή τους και τις οδήγησε στην αγιότητα!

Πηγή: «ΘΕΟΔΡΟΜΙΑ» τεύχος 1 . Ιανουάριος – Μάρτιος 1999.

http://www.xristianos.net